Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

 

Ο έρωτας ανέκαθεν αποτελεί κύριο συστατικό της ανθρώπινης ζωής και έχει απασχολήσει τους λογοτέχνες από τις απαρχές της καλλιτεχνικής έκφρασης. Συγκεκριμένα στη λογοτεχνία, ο έρωτας φτάνει στα χρόνια του Όμηρου. Ο φτερωτός θεός πυροδοτεί τον Τρωικό πόλεμο στην Ιλιάδα, με το παράνομο ειδύλλιο Πάρι και Ελένης και δίνει έμπνευση σε ποιητές και συγγραφείς  της εποχής να δημιουργήσουν μεγαλειώδη έργα.

Σε κάποιες περιπτώσεις μπορούμε να δούμε όχι μόνο απλούς θνητούς, αλλά ακόμη και θεούς χτυπημένους από τα θανάσιμα βέλη του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ιστορία του ίδιου του θεού Έρωτα και μιας απλής θνητής, της Ψυχής, ένα μυθολογικό ζευγάρι που βασανίστηκε πολύ μέχρι να μπορέσει να χαρεί την αγάπη του ανεμπόδιστα. 

Στη δυτική λογοτεχνία ο έρωτας εμφανίζεται κατεξοχήν ως καταστρεπτικό πάθος το οποίο φθείρει την ψυχή όπως η αρρώστια φθείρει το σώμα, γι’ αυτό και χαρακτηρίζεται ως αυθεντικά ρομαντικό συναίσθημα, δεδομένου ότι αναδύεται από τον ανερμήνευτο εσωτερικό κόσμο. Κι αφού πρόκειται για πάθος, αναπόφευκτα οι ερωτευμένοι υποφέρουν. Στα κλασικά παραδείγματα βρίσκουν ακόμη και σήμερα τα πρότυπα προς μίμηση -ή προς αποφυγήν- και οι σημερινοί ερωτευμένοι.

Η ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας, μολονότι δεν ανήκει στα κορυφαία έργα του Σαίξπηρ, είναι η πιο διάσημη σε όλον τον κόσμο. Ίσως γιατί εδώ ο υπέρτατος έρωτας ξεπερνά τα πάντα. Δεν λειτουργεί ως αφορμή όπως στον «Οθέλλο», όπου τα κύρια θέματα είναι η ραδιουργία και η ζήλια. Ούτε όπως στο «Αντώνιος και Κλεοπάτρα», όπου συναντώνται και συγκρούονται δύο διαφορετικοί κόσμοι: το αρχαίο βασίλειο της Αιγύπτου με την αυτοκρατορία της Ρώμης. Στο «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», ο Σαίξπηρ κατάφερε να βρει τον τρόπο με τον οποίο η σεξουαλικότητα γίνεται ερωτισμός όταν τη διαπερνά η σκιά του θανάτου. Και ίσως σε αυτό να οφείλεται το ότι η ιστορία δεν έχασε μέσα στους αιώνες τη γοητεία και την έντασή της. 

Στην παγκόσμια λογοτεχνία του 19ου και 20ου αιώνα, ο έρωτας που μπορεί να καταλήξει καταστροφικός ή και αυτοκαταστροφικός προβάλλεται με τρόπο γλαφυρό μέσα από διαχρονικά μυθιστορήματα που έχουν γίνει ταινίες ή θεατρικά έργα και προσφέρουν ευρύ πεδίο ανάλυσης.

Το μυθιστόρημα της Έμιλι Μπροντέ «Ανεμοδαρμένα ύψη» είναι ένα από τα κλασικότερα της αγγλικής λογοτεχνίας. Είναι η πολύπλοκη, παθιασμένη ιστορία ενός θυελλώδους και σχεδόν βίαιου έρωτα ανάμεσα στην Κάθριν και τον Χίθκλιφ. Η ιστορία των δύο πρωταγωνιστών αποτελεί ένα πολύ διάσημο παράδειγμα καταραμένου έρωτα, που διαρκεί από τα παιδικά τους χρόνια μέχρι και μετά τον θάνατο της Κάθριν.

Η Έμμα Μποβαρύ, στο εξαίσιο μυθιστόρημα «Μαντάμ Μποβαρύ» του Φλωμπέρ, οδηγείται στη μοιχεία γιατί λείπουν από τη ζωή της το πάθος και η ένταση. Αυτό θα το πληρώσει με τη ζωή της. Είναι μια ρομαντική ηρωίδα στην εποχή του ρεαλισμού και αυτό την καθιστά μοναδική και ανεπανάληπτη. 

Όπως η Έμμα Μποβαρύ πληρώνει το ανώφελο πάθος, έτσι και η Άννα Καρένινα αργότερα πληρώνει το δικό της τίμημα. Από τα αγαπημένα βιβλία της παγκόσμιας λογοτεχνίας του 19ου αιώνα, η «Άννα Καρένινα» του Λέοντα Τολστόι, αφηγείται με φόντο την αυτοκρατορική Ρωσία τον παράφορο έρωτα της Άννα με έναν αξιωματικό, τον κόμη Βρόνσκι. Η Άννα αποφασίζει να αψηφήσει τις συμβάσεις της κοινωνίας εγκαταλείποντας την οικογένειά της, αλλά τα αδιέξοδα στη νέα σχέση της την οδηγούν στο τραγικό τέλος της.

Ο μεγάλος έρωτας φαντάζει πολύ μεγαλύτερος όταν αποκτά το νόημα της θυσίας. Αν μια γυναίκα ερωτευθεί βαθιά ερωτεύεται για πάντα, όπως η Ευγενία Γκραντέ στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Μπαλζάκ. Όταν ο αγαπημένος της, έπειτα από πολύχρονη απουσία, επιστρέφει και της ανακοινώνει ότι θα παντρευτεί άλλη, εκείνη δεν θα προσπαθήσει ούτε να τον εκδικηθεί ούτε να τον φέρει ξανά κοντά της. Θα παντρευτεί κι εκείνη άλλον, υπό τον όρο που θέτει στον σύζυγό της ότι ο γάμος τους θα είναι λευκός, επειδή «έχει στην καρδιά της ένα αίσθημα που δεν μπορεί να το ξεριζώσει». 

Σε μια αγρίως ταξική κοινωνία, όπως η αγγλική στις αρχές του 20ου αιώνα, η πρόκληση γίνεται πιο έντονη όταν το αίσθημα και το πάθος μεταβάλλονται σε πολιορκητικό κριό για να παραβιαστεί η πόρτα της ταξικής φυλακής όπου βρίσκεται κλεισμένη η ηρωίδα. Τέτοια ηρωίδα είναι η Κόνι στον «Εραστή της λαίδης Τσάτερλι» του Ντέιβιντ Χ. Λόρενς. Ο έρωτας, δηλαδή η αληθινή ζωή, βρίσκεται πάνω από την κοινωνική σύμβαση και την υποκριτική κοινωνία. 

Στην περίπτωση του «Όσα παίρνει ο άνεμος»  ο έρωτας αποδεικνύεται δύσκολη υπόθεση, καθώς οι ήρωες της Μάργκαρετ Μίτσελ προσπαθούν, ανεπιτυχώς και με καταστροφικά αποτελέσματα, να ξεπεράσουν δύο εμπόδια για να είναι μαζί: τα δεινά που προκαλεί ο αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος αλλά, κυρίως, τους εαυτούς τους.

Η λογοτεχνία του σήμερα οφείλει πάρα πολλά στους συγγραφείς που έφεραν το ερωτικό μυθιστόρημα στο προσκήνιο προσφέροντας στον αναγνώστη διέξοδο σε αγωνίες του και παράλληλα ψυχαγωγία με την αρχέγονη σημασία του όρου. Γιατί η ερωτική λογοτεχνία του τότε, εκτός από την ίδια την περιπέτεια και την περιγραφή της ήταν πλούσια σε φιλοσοφικές αναζητήσεις, σε αναφορές στο αστικό περιβάλλον και επικοινωνούσε με όμορες τέχνες, όπως η ζωγραφική. Τέλος, διαμόρφωσε ένα στοχαστικό πλέγμα τόσο για το περιεχόμενο αυτό καθαυτό όσο και για τα δεδομένα της εποχής στην οποία γράφτηκαν.

 

Βασιλική Δραγούνη

Sculpture: Psyche Revived by Cupid's Kiss, by Italian artist Antonio Canova, First version 1787–1793, Louvre Museum, Paris