ΣΚΑΙΟ ΤΟ ΕΑΡ

Με μια ανάσα

ο Μάρτης σιγοσβήνει

το καντήλι του.

Σκαιό το έαρ

ζητά απεγνωσμένα

τον Απρίλη του.

Βασιλική Δραγούνη

ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΑΜΗΝ

Προσπαθήσαμε

να κάνουμε τη συγχώρεση

το τελευταίο μας αμήν

αλλά ήμασταν χιλιάδες λέξεις μακριά

από την πραγματική προσευχή.

Μαζεύτηκαν πολλά..

ανάγκες, ένστικτα, φθορά,

όλα ξεκάθαρα μα κι απολύτως ασαφή.

Όταν το συγνώμη 

ήταν μια βολική λέξη

την είπαμε επιπόλαια

και με μια σύγχυση.

Ήταν μια απλή λέξη

εύκολα αναγνωρίσιμη,

μια καθημερινή λεπτομέρεια ανάξια λόγου,

μια κοινοτοπία. 

Την ψάχνουμε τώρα

στα απελπισμένα πρόσωπα ο ένας του άλλου.

Ήταν άραγε μια άγνωστη λέξη;

Πόσες συλλαβές να είχε;

Γιατί τη διαμελίσαμε

και αποθηκεύσαμε τα γράμματά της

σε ξεχασμένα κρησφύγετα;

Βασιλική Δραγούνη

Η ΠΙΟ ΦΩΤΕΙΝΗ ΦΛΟΓΑ

Σωροί από στάχτες,

πεσμένοι θόλοι

και ο Κουασιμόδος αχθοφόρος πένθους.

Πέτρινα φτερά,

άγρυπνα γκαργκόιλ

και μια ιερή φλόγα μέσα στον καθεδρικό ναό.

Θα μπορούσε μόνο μια εμπνευσμένη πένα

να εξασφαλίσει την αθανασία;

Τι φέρνει έναν χαμένο κόσμο πίσω;

Ένα νέο, εναλλακτικό κεφάλαιο

που ασφαλώς θα ανοίξει η Ιστορία.

Τι απομένει όταν το πνεύμα αναφλεγεί

και διασκορπιστεί σαν στάχτη στην ύπαιθρο;

Λίγη θλίψη και άφθονη επιβίωση.

Και ελπίδα -στην πυρά της αφθαρσίας

η πιο φωτεινή φλόγα.

Βασιλική Δραγούνη

ΠΟΙΗΣΗ ΑΡΕΤΗΣ ΓΚΙΩΝΑΚΗ

ΜΙΚΡΗ ΜΑΝΤΙΣΣΑ

Την είδε από ψηλά, καθώς στεκόταν όρθιος, στο σκαλοπάτι της Αβύσσου…

Καθισμένη πάνω στην αμφιβολία της νύχτας

Καθισμένη πάνω στην Πέτρα της, κοιτώντας προς το ολόφωτο πέλαγος…

Στους γυμνούς της ώμους διέκρινε ένα ψιλό τρέμουλο

και στα ανέμελα ριγμένα στις πλάτες ξανθά της μαλλιά,

μια ανάλαφρη ανάδευση από το φύσημα του Νοτιά

Λεπτεπίλεπτη φιγούρα, βγαλμένη από τη σκιά του χρόνου…

Πλάι της, στην ξέρή άμμο,

ακουμπισμένες δυο πέτρες, γκρίζες και τραχιές,

οι πέτρες της ζωής της!

Έμοιαζε χαμένη στις σκέψεις της,

παραδομένη στον απόλυτο χρόνο, στον απόλυτο τόπο.

Μια νεράιδα στο σκοτεινό πέπλο του κόσμου αφημένη,

μια Μικρή Μάντισσα, με χρώματα ιριδίζοντα και φωτεινά.

Δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην ικεσία της μορφής της…

Ξεκίνησε μ’ αμφίβολο βήμα να βρεθεί στο πλάι της

επιθυμώντας όσο τίποτα άλλο, 

να αγγίξει αγγίζοντάς την, το Απόλυτο!

Καθώς τον αντιλήφθηκε, γύρισε, «τον κοίταξε»

Με πρόσωπο στην αρχή τρομαγμένο, ύστερα θαμπό,

και στρέφοντάς το πάλι προς το πέλαγος,

κούνησε ελαφρά το κεφάλι της, σε ένδειξη χαιρετισμού

-Πες μου τι βλέπεις; Τη ρώτησε

Εκείνη έκλεισε τα μάτια και αφέθηκε στη σιωπή της

-Τι βλέπεις, την ξαναρώτησε

-Τα πάντα και το τίποτα μαζί, 

του απάντησε χωρίς φωνή

Τρομαγμένος, σαν μια κίνηση απελπισίας,

χώθηκε στη φούστα της, 

κρύβοντας το πρόσωπό του στις μαύρες πτυχές της

Το χέρι της τον άγγιξε με κίνηση απαλή

Η φωνή της στην αρχή νευρική και κατόπιν πιο βελούδινη,

ξεκίνησε ένα ρυθμικό και θλιμμένο τραγούδι

χωρίς λόγια, χωρίς μουσική,

χωρίζοντας τη σιωπή της νύχτας σε μικρά πετραδάκια

που έπεφταν και έσπαγαν σε χιλιάδες μικρότερα,

κάνοντας έναν τρομακτικό κι απαίσιο θόρυβο.

Όταν σώπασε ο άηχος ήχος του τραγουδιού της,

η ανυπαρξία του όλου διαταράχτηκε

από το επίμονο ερωτηματικό του:

-Πες μου, πες μου…

…και τα λόγια του χάθηκαν στη νύχτα

-Δύσκολο να σου απαντήσω, δύσκολο… 

Είναι η Σελήνη που δε με βοηθάει απόψε…

Του είπε, χωρίς να του πει κάτι

και η φωνή της, αχ αυτή η φωνή της,

στριμώχτηκε στις άκρες της δικής της σιωπής…

Οι ανάσες των δέντρων

χτυπούσαν ρυθμικά στην ώρα του κόσμου

με τα χρυσοπράσινα φύλλα τους

ενώ τα ρείκια πιο ’κει,

ξεδίπλωναν την μεγαλοσύνη τους μυστικά,

στα μικροσκοπικά πλάσματα της νύχτας

Εκείνη αφέθηκε πάλι στη μοναξιά της Στιγμής, 

κοιτώντας το πέλαγος

Όλα έμοιαζαν να ξαναγυρίζουν εκεί απ’ όπου είχαν ξεκινήσει…

Άρχισε να ανεβαίνει τη σκάλα…

Εκείνη δεν τον χρειαζόταν πια

Μαθημένη να σέρνει Πάντα μαζί της, τις δυο πέτρες της ζωής της,

θα έβρισκε μόνη της τον δρόμο της επιστροφής,

ακόμα και χωρίς να τον Βλέπει,

μέσα στην Ακατάλυτη Σιωπή της νύχτας

αλλά και μέσα από τη δικής της τη Σιωπή…

Γιατί Εκείνη, ήταν αναμφίβολα, 

γεννημένη μια Μικρή Μάντισσα…

Αρετή Γκιωνάκη, Από την ποιητική συλλογή "Η ΠΕΤΡΑ ΤΗΣ ΣΙΒΥΛΛΑΣ", Εκδόσεις Πνοές Λόγου και Τέχνης

ΜΥΣΤΙΚΟ ΚΟΥΤΙ

Ποιανού είναι αυτά τα δάκρυα

που αφήνουν το μαξιλάρι της υγρό και κρύο;

Ποιανού είναι τα δάκρυα αυτά;

Ποια μετέωρη στιγμή θρηνούσε μυστικά;

Ποια σκέψη θλιβερή τη βασανίζει ακόμα;

Όχι, δεν μπορεί.

Δεν γίνεται να είναι τα δικά της.

Τα δικά της δάκρυα παραδόθηκαν

σε ένα χαμένο τραγούδι

στο αποσιωπητικό σκοτάδι φυλαγμένο.

Τα δικά της δάκρυα βρίσκονται

σε μυστικό κουτί κρυμμένα

σε ένα ασφαλές μέρος... σε ένα ασφαλές μέρος...

Σε ένα ασφαλές μέρος.

Βασιλική Δραγούνη

ΠΡΟ ΒΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟΧΗΣ

Πάρε τη θέση σου

στις ασαφείς επάλξεις

μιας εκκωφαντικής πραγματικότητας.

Πάρε την πόζα της σκέψης

με τον θυμό σου ως όπλο

-άχρηστο τώρα.

Μέσα σε απόκρημνους χειμώνες

ασύμβατων συμβάντων

χωρίς εαρινές διακοπές

τα χρόνια ήταν μόνο

μια διευθέτηση αριθμών

προ βήματος αποχής

και το τώρα εκεί που άρχιζε και τέλειωνε

κάθε ιστορία θλίψης

και κάθε ευδαιμονία.

Είναι όλα στο βιβλίο της εμπειρίας

που συνεχίζεις να διαβάζεις

λες κι έχει κάποιο νόημα.

Βασιλική Δραγούνη

ΥΠΝΟΒΑΤΗΣ

Το ρολόι της αναθεώρησης χτυπά μεσάνυχτα

καθώς φυλλομετράς παλιές φωτογραφίες

-φαντάσματα παγιδευμένα στου Ιανού την πλάνη.

Σβήνεις το φως υπνοβατώντας στη φορμόλη

καθώς ένα άλλο ανάβει στην αντίθετη

πλευρά της γέφυρας. Σκοτάδι στο ενδιάμεσο.

Και μόλις τότε αφουγκράζεσαι την κουκουβάγια

-ουτοπική κουκκίδα στο γυαλένιο μάτι του κυκλώνα-

να σε καλεί με το όνομά σου.

Βασιλική Δραγούνη

ΠΟΙΗΣΗ ΘΟΔΩΡΟΥ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ

ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΑΣ

Ένα ανέκδοτο ποίημα του Θόδωρου Αγγελόπουλου, από την περίοδο συγγραφής του σεναρίου για την ταινία «Ταξίδι στα Κύθηρα»

Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία αλλά δεν μπορώ να κάνω το ταξίδι σας
Είμαι επισκέπτης
Το κάθε τι που αγγίζω με πονάει πραγματικά
κι έπειτα δεν μου ανήκει
Όλο και κάποιος βρίσκεται να πει "δικό μου είναι"
Εγώ δεν έχω τίποτε δικό μου είχα πει κάποτε με υπεροψία
Τώρα καταλαβαίνω πως το τίποτε είναι τίποτε
Ότι δεν έχω καν όνομα
Και πρέπει να γυρεύω ένα κάθε τόσο
Δώστε μου ένα μέρος να κοιτάω
Ξεχάστε με στη θάλασσα
Σας εύχομαι υγεία και ευτυχία.

Θόδωρος Αγγελόπουλος

ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, γνωστός και ως «ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων», γεννήθηκε στην Σκιάθο και έδωσε το όνομά του στον κεντρικό πεζόδρομο και το αεροδρόμιο της Σκιάθου. Το σπίτι όπου έζησε είναι πλέον μουσείο, ένα κειμήλιο για τον πολιτισμό της Σκιάθου και της Ελλάδας και περιμένει πάντα κάθε επισκέπτη-ευλαβικό προσκυνητή της μνήμης και του πνεύματος του κοσμοκαλόγερου για να τον υποδεχτεί και να τον ξεναγήσει στο χώρο καθημερινά.

Το σπίτι όπου ο συγγραφέας της Φόνισσας γαλουχήθηκε και πέρασε τα πρώτα του χρόνια αποτελεί μια ζωντανή φωτογραφία του παρελθόντος. Είναι ένα παπαδόσπιτο ντόπιας αρχιτεκτονικής, λιτό και ταπεινό, όπως ακριβώς ήταν και η ζωή του Σκιαθίτη λογοτέχνη.

Το έχτισε ο πατέρας του παπα-Αδαμάντιος Εμμανουήλ το 1860. Απέχει 80 μέτρα από το ανατολικό λιμάνι του νησιού, διώροφο με το κατώγι και το ανώγι του. Κτίσμα 75 τετραγωνικών μέτρων στο σύνολο, που χωρίζεται σε τρία δωμάτια. Σ’ αυτό έζησε όλη η οικογένεια του παπα-Διαμαντή, τα πέντε παιδιά του (τρία κορίτσια και δύο αγόρια) και η πρεσβυτέρα, μητέρα του Αλ. Παπαδιαμάντη, η Αγγελική Μωραΐτη-Παπαδιαμάντη.

Εκεί ο διάσημος συγγραφέας έζησε μαζί με την οικογένεια του μέχρι να φύγει για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Σκόπελο και τελικά να αποφοιτήσει από τη Βαρβάκειο στον Πειραιά  το 1874.

Στον επάνω όροφο βρίσκονται τα τρία δωμάτια, οι κατοικήσιμοι χώροι, και έξω στο χαγιάτι είναι το καλοκαιρινό κουζινάκι του σπιτιού. Από την πλατεία Παπαδιαμάντη μια ξύλινη σκάλα στην ανατολική πλευρά του σπιτιού μας οδηγεί στο χαγιάτι, από το οποίο εισερχόμαστε στο σπίτι.

Στο χωλ συναντάμε αριστερά επάνω το εικονοστάσι με τα εικονίσματα, το καντηλάκι και το θυμιατό, δείγματα της βαθιάς θρησκευτικής ευλάβειας που υπήρχε στο σπίτι. Δεξιά είναι η μικρή κρεβατοκάμαρα, το δωματιάκι όπου κοιμόταν ο συγγραφέας όταν ερχόταν στο νησί του από την Αθήνα.

Στη μέση είναι το σαλόνι του σπιτιού με τον στολισμένο με υφαντά Σκιαθίτικο καναπέ, το γραφειάκι του συγγραφέα, τις φωτογραφίες των γονιών του στον τοίχο και την προθήκη όπου φυλάσσονται τα προσωπικά του αντικείμενα.

Εδώ βρίσκονται η πένα και το μελανοδοχείο που χρησιμοποίησε για να γράψει τα 180 διηγήματά του, το ψαλτήρι του και φωτοτυπίες χειρογράφων του. Ότι αντικείμενα έπιπλα και ρούχα υπάρχουν στο μουσείο είναι δωρεά των απογόνων του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, μέλη της οικογένειας της αδερφής του Ουρανίας και του αδερφού του Γιώργου.

Τέλος το τρίτο δωμάτιο ήταν το καθιστικό τους, το χειμωνιάτικο δωμάτιο με το τζάκι, τα μιντέρια (καναπές-κρεβάτι), το σοφρά (τραπέζι φαγητού), το μπαούλο για τα ρούχα τους, ένα γωνιαίο ντουλάπι όπου έβαζαν το ψωμί και το φαγητό τους κι ένα εντοιχισμένο ντουλάπι με διακοσμητικά αντικείμενα όπως παραδοσιακά πιάτα, κηροπήγια, το φλιτζανάκι του και το φαναράκι που έπαιρνε για να βλέπει στο δρόμο.

Στο δωμάτιο στην πλευρά αριστερά από το τζάκι, στις 2 προς 3 Ιανουαρίου του 1911, ο μεγάλος συγγραφέας άφησε την τελευταία του πνοή όντας 35 μέρες κατάκοιτος από γρίπη και πνευμονία, μια μέρα μετά τη βράβευσή του για το έργο του περιμένοντας «τον ουράνιον ιατρόν» όπως έλεγε στις στερνές του στιγμές.

Μία εσωτερική ξύλινη σκάλα οδηγεί στην αυλή και στο ισόγειο του σπιτιού, το οποίο χρησιμοποιούνταν από την οικογένεια ως αποθηκευτικός χώρος. Αργότερα το ισόγειο διαμορφώθηκε, αφού προηγουμένως έγιναν οι απαραίτητες εργασίες υγρομόνωσης και συντήρησής του και τώρα λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος-βιβλιοπωλείο με σκοπό την ουσιαστικότερη γνωριμία των επισκεπτών με το έργο του συγγραφέα.

Για το λόγο αυτό λειτουργούν στη μία πλευρά εκθεσιακό τμήμα-βιβλιοθήκη, όπου εκτίθενται βιβλία-παλιές εκδόσεις έργων του Παπαδιαμάντη, αφίσες και φωτογραφικό υλικό. Σε μία ειδική προθήκη παρουσιάζονται τα βιβλία με τα μεταφρασμένα έργα του συγγραφέα ανά τον κόσμο. Στην άλλη πλευρά, στο εμπορικό τμήμα, διατίθενται όλες οι νέες εκδόσεις έργων του, καρτ-ποστάλ και φωτογραφίες.

Στον ίδιο χώρο προγραμματίζονται προβολές διαφανειών, βιντεοταινιών με ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του Σκιαθίτη διηγηματογράφου και ακούγονται μελοποιημένα ποιήματα ή απαγγελίες ποιημάτων και διηγημάτων του.

Επίσης συντηρήθηκε η μικρή πετροστρωμένη αυλή, φυτεύτηκε η παλιά λεμονιά και γέμισε με γλάστρες βασιλικού, μαντζουράνας και άλλων λουλουδιών, όπως τότε που τα ανάσταινε και τα φρόντιζε η φιλοκαλία της μητέρας του Αλ. Παπαδιαμάντη.

Μετά το θάνατο του συγγραφέα το σπίτι συνέχισε να κατοικείται από την οικογένεια και συγκεκριμένα από τις τρεις ανύπαντρες αδελφές του Αλ. Παπαδιαμάντη έως το 1936, για να πουληθεί από τους κληρονόμους το 1940 σε δύο ιδιώτες Σκιαθίτες και στη συνέχεια να απαλλοτριωθεί το 1954 από το Δήμο Σκιάθου και να διασωθεί. Το 1965 κρίθηκε ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού. Το σπίτι-Μουσείο του Αλ. Παπαδιαμάντη έχει τεθεί στην ιδιοκτησία της Ελληνικής Εθνικής σκέψης, κρατώντας άσβεστη τη μνήμη του μεγάλου διηγηματογράφου.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης άφησε πίσω του ένα μεγάλο συγγραφικό έργο με ποιήματα και πεζά που ξεκίνησε να γράφει το 1879. Δυστυχώς όμως δεν είδε κανένα έργο του να τυπώνεται. Ένα χρόνο μετά το θάνατό του εκδόθηκαν όσα κείμενά του βρέθηκαν εκείνη την εποχή, σε έντεκα τόμους.

Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας αποφαίνεται για τον Παπαδιαμάντη και την πατρίδα του τη Σκιάθο λέγοντας: «Όμορφη είναι η Σκιάθος του Θεού μα η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη μου φαίνεται ωραιότερη. Όταν διαβάζω τον Παπαδιαμάντη μια ιδέα μου έρχεται πάντα στο νου. Πως ο αληθινός ποιητής όπως κι αν την εύρη την ζωή πάντα ποιητής θα μείνει. Νάτος αυτός, όλα γύρω του λερωμένα όμως κάθε τι που θα γεννήσει η ψυχή του είναι γεμάτο αγνότητα και λαμπρότητα και ποίηση».

Βασιλική Δραγούνη

2ο Φεστιβάλ Λόγου, Τέχνης και Δημιουργίας Ιδεόπνοον

Λογοτεχνικό Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη

Πολιτιστικό Κέντρο Πετρούπολης, Απρίλιος 2019

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ,
Ο «ΑΓΙΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ»

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης θεωρείται ως ένας από τους κορυφαίους διηγηματογράφους μας, ο οποίος χάρισε σελίδες αριστοτεχνικές στη νεοελληνική λογοτεχνία. Ο Μίλαν Κούντερα έγραψε για τον Παπαδιαμάντη πως είναι ο σημαντικότερος Έλληνας πεζογράφος. Εκθειαστικά ήταν επίσης τα λόγια του Ελύτη, του Καβάφη, του Παλαμά, του Πορφύρα και άλλων μεγάλων ονομάτων της ελληνικού πνεύματος. Ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης στο δοκίμιό του για τον Μακρυγιάννη έγραψε: «Ο Μακρυγιάννης είναι ο πιο σημαντικός πεζογράφος της νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, αν όχι ο πιο μεγάλος, γιατί έχομε τον Παπαδιαμάντη».

Είναι ο πρώτος Έλληνας πεζογράφος που έφερε τη διηγηματογραφία στην Ελλάδα. Μέσα από τα διηγήματά του τελειοποίησε την ηθογραφία και έγινε σημείο αναφοράς και μελέτης για την ελληνική λογοτεχνία και τη διανόηση. Η θρησκευτική του συνέπεια σε συνδυασμό με την ασκητική του ζωή, δικαιολογεί το παρατσούκλι «κοσμοκαλόγερος».

Γεννήθηκε στη Σκιάθο στις 4 Μαρτίου 1851 και ήταν γιος του δάσκαλου και ιερέα Αδαμάντιου Εμμανουήλ και της Αγγελικής Μωραΐτη. Έτσι, ο νεαρός Αλέξανδρος μεγάλωσε μέσα σ’ ένα κλίμα γεμάτο ευλάβεια και θρησκευτικότητα. Η οικογένεια ωστόσο αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα με αποτέλεσμα η εκπαίδευση του Αλέξανδρου να γίνει τμηματικά. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στην πατρίδα του και στη Σκόπελο, φοίτησε κατόπιν στο γυμνάσιο της Χαλκίδας και ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Βαρβάκειο Αθηνών.

Ο Παπαδιαμάντης πολύ νέος άρχισε να συνεργάζεται με εφημερίδες και περιοδικά. Δημοσίευε ιδίως μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων από τα αγγλικά και γαλλικά, γλώσσες που τις έμαθε μόνος του. Παράλληλα άρχισε και το καθαυτό λογοτεχνικό του έργο. Τα πρώτα χρόνια καταγίνεται με ιστορικά μυθιστορήματα, γρήγορα όμως βρήκε τον αληθινό του δρόμο και στράφηκε προς το διήγημα. Από το 1885 καταγίνεται αποκλειστικά μ’ αυτό το είδος, το οποίο καλλιεργεί πια σχεδόν αποκλειστικά για μια ολόκληρη 25ετία.

Έγραψε τρία μυθιστορήματα, τρεις νουβέλες και πάνω από 180 διηγήματα. Κανένα έργο του όμως δεν εκδόθηκε ως βιβλίο όσο ήταν εν ζωή. Τα μυθιστορήματά του δημοσιεύονταν τμηματικά σε εφημερίδες, όπως η «Ακρόπολις», η «Εφημερίς» και το «Άστυ». Από το ρομαντικό ιστορικό μυθιστόρημα (Η μετανάστις-1881, Οι έμποροι των Εθνών-1882), πέρασε στην ηθογραφία (Το χριστόψωμο-1887, Η σταχομαζώχτρα-1889) και από κει εγκαινίασε το διήγημα στην Ελλάδα, καταγράφοντας ρεαλιστικά την καθημερινότητα (Φόνισσα-1903), που πολλές φορές ήταν εμπλουτισμένη με αυτοβιογραφικά στοιχεία (Όνειρο στο κύμα-1900).

Ο μικρόκοσμος του αγαπημένου του νησιού με τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους, πρωταγωνιστούσε στη θεματογραφία του. Τα βάσανα των κατοίκων της υπαίθρου, ο φθόνος οι δεισιδαιμονίες, τα έθιμα, ο φόβος για τις τιμωρίες του Θεού, είναι βασικά θέματα στα διηγήματά του. Πρωταγωνιστές των βιβλίων του ήταν συνήθως γυναίκες με απωθημένα, βιοπαλαιστές ψαράδες, αγρότες και άνθρωποι της εκκλησίας. Οι παιδικές αναμνήσεις, η νοσταλγία και το θρησκευτικό βίωμα ολοκλήρωναν το σκηνικό της θεματολογίας του. Ειδικότερα δε η νοσταλγία, είναι το βασικό και το μόνιμο στοιχείο στον Παπαδιαμάντη, είναι η δύναμη και η αδυναμία του.

Πέρα από το «ηθογραφικό» υπόβαθρο, ο Παπαδιαμάντης έχει συλλάβει μερικά βασικά και όχι τόσο ευκολοσύλληπτα χαρακτηριστικά του νεοελληνικού χαρακτήρα, έχει δεσμεύσει μέσα στα διηγήματά του κάτι από αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε νεοελληνική λαϊκή μυθολογία.

Στα διηγήματα που έγραψε προς το τέλος της ζωής του, ο Παπαδιαμάντης ήταν πιο ώριμος και προσπάθησε να εισχωρήσει στην ψυχή των χαρακτήρων του. Ασχολήθηκε και με την τραγική πραγματικότητα και άσκησε κριτική στην κατάντια της ελληνικής κοινωνίας. Σχολίασε αρνητικά τη χρεωκοπία της Ελλάδας, τα επαχθή δάνεια, την οικονομική πολιτική του Τρικούπη και την αδυναμία του Έλληνα να απαιτήσει και να κερδίσει ουσιαστική εθνική ανεξαρτησία. Η Ελλάδα «απλώς και μόνον μετήλλαξεν τυράννους» έγραφε και καυτηρίαζε την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, μετά τον διεθνή έλεγχο που ασκήθηκε στην Ελλάδα για να βγει από τη χρεωκοπία.

Ιδιόμορφη είναι και η γλώσσα του Παπαδιαμάντη, επηρεασμένη από τα εκκλησιαστικά βιβλία. Ο μεγάλος συγγραφέα είχε την ικανότητα να παντρεύει την καθαρεύουσα με σκιαθίτικους ιδιωματισμούς, καθιστώντας την εντελώς προσωπική και ιδιότυπη, ακόμα και ανόμοια. Κατά τον Λίνο Πολίτη, στη γλώσσα του Παπαδιαμάντη υπάρχουν τρεις βαθμίδες:

· Στους διαλόγους χρησιμοποιεί σχεδόν φωτογραφικά αποτυπωμένη την ομιλούμενη λαϊκή γλώσσα, με τους σκιαθίτικους ιδιωματισμούς. 

· Στην αφήγηση χρησιμοποιεί μια άλλη γλώσσα, με  βάση την καθαρεύουσα, αλλά με πρόσμειξη πολλών στοιχείων της δημοτικής και αυτό αποτελεί ίσως το πιο προσωπικό του ύφος. 

· Και τέλος μια προσεγμένη και αυστηρή καθαρεύουσα, η παραδομένη από την παλαιότερη γενιά γλώσσα της πεζογραφίας, που ο Παπαδιαμάντης την επιφυλάσσει στις περιγραφές καθώς και στις λυρικές του παρεκβάσεις.

Στο προσωπικό του ύφος ανήκουν ακόμα η έντονη λατρεία της φύσης, η θρησκευτική ευλάβεια και η βυζαντινή μελωδία, που είναι διάχυτη στο έργο του, μετατρέποντας τις φυσικές του περιγραφές σε ποίηση αληθινή.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έζησε τον περισσότερο χρόνο του στην Αθήνα και όταν προαισθάνθηκε το τέλος του αναζήτησε την αγαπημένη του Σκιάθο, όπου και πέθανε από πνευμονία τα ξημερώματα της 3ης Ιανουαρίου 1911.

Βασιλική Δραγούνη

2ο Φεστιβάλ Λόγου, Τέχνης και Δημιουργίας Ιδεόπνοον

Λογοτεχνικό Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη
Πολιτιστικό Κέντρο Πετρούπολης, Απρίλιος 2019

2ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΛΟΓΟΥ, ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

Η ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΨΕΥΔΟΥΣ ΦΩΤΟΣ

Σήμερα ήταν μια μέρα ψευδούς φωτός

λίγο πριν την άνοιξη,

μια μέρα περισυλλογής αόρατων στιγμών

που η δυσπραγία του παρόντος εξανέμιζε.

Όλη τη μέρα σπατάλησα τις ώρες

κατά τις οποίες θα 'πρεπε να ξεκινήσω

μια μεγάλη αλλαγή.

Όλη τη μέρα με παρακινούσε η σκέψη

μα έπεφτε διαρκώς σε λάθη χρόνου

κι όλα τα σχέδια δράσης

τα ανέβαλε επ' αόριστον.

Όλη τη μέρα συνειδητοποιούσα το κενό

ενώ παρατηρούσα τον περίπλοκο καιρό

να διασχίζει το παράθυρό μου.

Όλη τη μέρα περίμενα κάτι που δεν ήρθε ποτέ,

ήθελα κάτι που δε γινόταν να αποκτήσω

αν και δεν μπόρεσα να βρω

το όνομά του.

Βασιλική Δραγούνη