MAXIM GORKY, Ο ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΗΣ 

ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Ο Aleksey Maksimovich Peshkov (το Maxim Gorky ήταν φιλολογικό ψευδώνυμο -Gorky σημαίνει πικρός), υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες μορφές της σοβιετικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, ο οποίος περιέγραψε με απλό τρόπο τις εμπειρίες των απλών λαϊκών ανθρώπων, από τα σπλάχνα των οποίων προερχόταν κι ο ίδιος.

Γεννήθηκε το 1868 στο Nizhny Novgorod της Ρωσίας. Πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια, σε ηλικία 10 ετών έμεινε ορφανός και βρέθηκε να ζει στους δρόμους υπό σκληρές συνθήκες που άφησαν σημάδια τόσο στην ψυχή όσο και στην υγεία του. Περιπλανήθηκε στη ρωσική γη αναζητώντας δουλειά και εργαζόταν όπου έβρισκε. Εκεί γνώρισε τους φτωχούς εργάτες, τους μουζίκους καθώς και όλους τους κατατρεγμένους που για αιώνες δούλευαν μέσα στις στέπες και τα ποτάμια. Η ζύμωσή του με τον ανθρώπινο πόνο τον εμπλούτισε με εμπειρίες τις οποίες θα χρησιμοποιήσει ήδη στα πρώτα του κείμενα. Από πολύ νέος έχει συνειδητοποιήσει την αξία της εργασίας, όχι μόνο ως αναγκαιότητα επιβίωσης αλλά και ως μέσο δημιουργίας που μπορεί να οδηγήσει στον ατομικό και συλλογικό εξανθρωπισμό του ανθρώπου.

Παρά τις αντιξοότητες άρχισε από νωρίς να εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία. Ήταν αυτοδίδακτος αλλά το 1884 επιχείρησε να φοιτήσει στο πανεπιστήμιο του Καζάν και εκεί έρχεται σε επαφή με το λαϊκό κίνημα, ενώ από νωρίς έγινε φίλος με τον Anton Chekhov και τον Leo Tolstoy.

Ο Anton Chekhov είχε περιγράψει τον Gorky ως ένα «καταστροφέα αφοσιωμένο στην καταστροφή οποιουδήποτε πράγματος άξιζε την καταστροφή».

Ο γραπτός λόγος για τον Gorky είναι το όπλο που αποκαλύπτει την άγρια εικόνα των προλεταρίων της εποχής του, αλλά και την αναγκαιότητα του συνειδητού ξεσηκωμού. Μέσα στις μεγάλες αλλαγές που τότε ετοιμάζονταν στη Ρωσία, ο Gorky ενώνεται με τους επαναστάτες και ρίχνεται στον αγώνα με όπλο την πένα του. Οι οραματισμοί του είναι οραματισμοί κάθε καταπιεσμένου ρώσου κι η πνοή του έργου του είναι το επαναστατικό φύσημα που έχει συνεπάρει το λαό.

Έγραψε σε επαρχιακές εφημερίδες και με το πρώτο του διήγημα «Μακάρ Τσούντρα» το 1892, καθιερώθηκε στο συγγραφικό χώρο ενώ απέκτησε παγκόσμια φήμη με τα μυθιστορήματα «Φόμα Γκορντέγιεφ» και «Οι μικροαστοί».

Κεντρικός άξονας του έργου του είναι ο άνθρωπος σα λειτουργικό μέλος της ομάδας, με την κοινή ψυχή και τα κοινά ιδανικά. «Αφεντικό είναι όποιος δουλεύει» θα πει στους «Μικροαστούς» και τα λόγια του θα πέσουν σαν σύνθημα στο πλήθος. Κι η στάση του θα έρθει σε σύγκρουση με την άρχουσα τάξη και την ουσιαστικά αδιαμόρφωτη τάξη των μικροαστών. Σ’ αυτούς εξαπολύει επίθεση, όχι μόνο στους εμπόρους και τους υπαλλήλους μα και στους διανοούμενους που δεν αγωνίζονται στο πλευρό του λαού. Και δεν διστάζει να τους φωνάξει κατά πρόσωπο: «Να τρώτε και να χορταίνεται, να έχετε τη ζέστη σας, να βιάζετε και να διαφθείρετε τις γυναίκες, κάνοντας τάχα πως τις αγαπάτε, η ησυχία σας, η ευκολία σας, η γωνίτσα σας - να την όλη κι όλη η ευτυχία σας».

Το 1906 γράφτηκε «Η μάνα», το πασίγνωστο πολιτικοκοινωνικό λογοτεχνικό έργο του Gorky, που τον καθιέρωσε σαν μεγάλο συγγραφέα και αποτέλεσε και τη βάση για το σενάριο της ομώνυμης κλασικής ταινίας του σοβιετικού κινηματογράφου.

Το βιβλίο παρουσιάζει την πορεία της εργατικής τάξης από τη βουβή δυσαρέσκεια ως τη διαμαρτυρία, από την αυθόρμητη αγανάκτηση ως τη συνειδητή πολιτική πάλη, και τη γέννηση του νέου ανθρώπου μέσα σ’ αυτόν τον αγώνα.

Μπορεί να γράφτηκε το 1906, το κείμενο όμως κατόρθωσε να παραμείνει διαχρονικό και με τον απλό και καθάριο λόγο του να προκαλεί ρίγη συγκίνησης στον αναγνώστη ακόμη και σήμερα, καθώς αποτελεί ένα ρωμαλέο δίδαγμα θάρρους και αυτοθυσίας: θάρρους στους αγώνες των εργαζομένων εναντίον της αδικίας και της εκμετάλλευσης, εναντίον της αυθαιρεσίας και της κοινωνικής αθλιότητας και συνειδητής αυτοθυσίας για τα ιδανικά της πανανθρώπινης δικαιοσύνης και ελευθερίας.

«Ο λόγος του δικού μου γιου είναι ο καθαρός λόγος του εργάτη, της τίμιας ψυχής. Δεν πουλιέται! Διαβάστε να δείτε το θάρρος που δεν εξαγοράζεται».

Η επιτυχία των διηγημάτων του τον έκανε γνωστό σε όλη την Ευρώπη και η διεθνής απήχηση ενισχύθηκε από τα θεατρικά έργα που ακολούθησαν. Οι μεγάλες κοινωνικο-πολιτικές αλλαγές της Ρωσίας, με την Οκτωβριανή Επανάσταση, βρήκαν τον Gorky στο πλευρό του καταπιεσμένου ρωσικού λαού. Συγκρούστηκε τόσο με την άρχουσα τάξη όσο και με την τάξη των μικροαστών και με το έργο του αποτέλεσε μια γέφυρα ανάμεσα στην παλιά και νέα Ρωσία καθώς καθιερώθηκε ως πρωτεργάτης της νέας σοβιετικής λογοτεχνίας και θεμελιωτής του σοσιαλιστικού λογοτεχνικού ρεαλισμού.

Επιστρέφει κατά διαστήματα στη Ρωσία και λαμβάνει τιμές από τον Stalin. Το 1932 με προτροπή και προσπάθειες του Stalin εκλέχτηκε πρόεδρος της Ένωσης Λογοτεχνών. Κεντρική λεωφόρος της πρωτεύουσας βαφτίζεται με το όνομά του ενώ μετονομάζεται ακόμα και η γενέτειρά του. Gorky βαφτίζεται και ένα από τα μεγαλύτερα αεροπλάνα της εποχής στη Ρωσία, το Tupolev 20, όπως κι ένα μεγάλο πάρκο στο κέντρο της Μόσχας.

Ο σπουδαίος συγγραφέας Maxim Gorky πέθανε αιφνίδια το 1936 σε ηλικία 68 ετών κάτω από ανεξιχνίαστες συνθήκες. Ο Stalin κι ο Molotov ανήκαν σε αυτούς που έφεραν το φέρετρό του στην πάνδημη κηδεία του. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ η γενέτειρά του επέστρεψε στο προεπαναστατικό της όνομα (Nizhny Novgorod), ενώ το διασημότερο μέρος που εξακολουθεί να λέγεται έτσι δεν είναι άλλο από το Πάρκο Gorky -το οποίο κατά μία ειρωνεία της ιστορίας έγινε παγκοσμίως γνωστό χάρη στον εισαγωγικό στίχο του κατεξοχήν ύμνου της αντεπαναστάσης των Scorpions:

«I follow the Moskva

Down to Gorky Park

Listening to the wind of change…»

Βασιλική Δραγούνη

Από την 15η Συνάντηση Σύγχρονων Δημιουργών «Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Λογοτεχνία - Ρώσοι Λογοτέχνες», Πολιτιστικό Κέντρο Πετρούπολης, Σεπτέμβριος 2019